Διδαχές του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού
http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/patrokosmas/didaxai.htm
Οι “Διδαχές” του μας δείχνουν, πως δεν υπήρξε μονάχα ένας υπέροχος ερμηνευτής του Ευαγγελίου, μα κι’ ένας από τούς μεγαλύτερους εκκλησιαστικούς μας ρήτορες, ένας εμπνευσμένος και παμφεγγής αστήρ, ένας γλυκύφθογγος και υψιπετής ποιητής.
"Το ύφος του δυνατό, οι ιδέες απλές κι’ υψηλές κι’ η στάση του ταπεινή, σεμνή κι’ υπέροχη. Η εντύπωση που προκαλούσε η γλώσσα του, ήταν καταπληκτική. Κατακτούσε και γοήτευε" (Φάνη Μιχαλόπουλου. Κοσμάς ο Αιτωλός).
Χειρόγραφος επιστολή του Αγίου Κοσμά
Αυτόν τον μεγάλο εθνεγέρτη ο λαός μας, τώρα άρχισε να γνωρίζει. Και οι πνευματικοί του ηγέτες, μόλις τώρα άρχισαν να καταπιάνονται με αυτόν, αναλύοντας τις περίφημες "Διδαχές" του, τις προφητείες του, τα θαύματά του και την πίστη του στην ανάσταση του Γενους μας.
Σπάνια, ανθρώπινη προσωπικότητα συγκέντρωσε στον εαυτό της τόσα χαρίσματα, και τόσες ιδιότητες, όσες ο άγιος Κοσμάς.
Φύση πλούσια, προικισμένη από τον Θεό με οξυδέρκεια και ευφυΐα, ο Διδαχος αυτός του Γένους, προσθέτοντας στα φυσικά του χαρίσματα, τα επίκτητα, που με κόπο και αγώνες κατώρθωσε να αποκτήσει, έδωσε τον εαυτόν του ολόκληρο στην υπηρεσία του Θεού και στη διακονία του ανθρώπου.
Από τις "Διδαχές" του αποδεικνύεται βαθύς γνώστης των ανθρωπίνων προβλημάτων της εποχής του, ψυχολόγος άριστος και δεξιός οδηγός ψυχών. Ξέρει σε ποιούς απευθύνεται, γι’ αυτό και κάθε φορά ο λόγος του παραλλάσει. Όντως ο Πατροκοσμάς αναδεικνύεται κληρικός με γνήσιο εκκλησιαστικό φρόνημα.
Ο δεύτερος βαθμός του κηρύγματός του, είναι εθνικός.
Μετά την ηθική αναγέννηση και ταυτόχρονα μ’ αυτήν καλλιεργεί τον Εθνισμό, τα Γράμματα, την Παιδεία. Είναι ακαταπόνητος και ακατάβλητος. Όπου σταθεί ανοίγει σχολεία. Σε 247 ανέρχονται τα σχολεία που ίδρυσε και μέσα σ’ αυτά εδιδάσκοντο τα ελληνόπουλα ανάγνωση και γραφή. Άλλα 1100 κατώτερα, άρχισαν να λειτουργούν.
Τοσο ήταν το ενδιαφέρον του για τα σχολεία, όπου χαρακτηριστικά έλεγε:
"Καλύτερα αδελφέ μου, να έχεις ελληνικό σχολείο στην χώρα σου, παρά να έχεις βρύσες και ποτάμια, διότι οι βρύσες ποτίζουν το σώμα, τα δε σχολεία ποτίζουν την ψυχή. Και ωσάν μάθεις το παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται άνθρωπος· το σχολείο ανοίγει τας Εκκλησίας, όλα τα παιδιά να μανθάνουν ολίγα έστω, αλλά γερά γράμματα, ποτισμένα με το πνεύμα της Χριστιανικής θρησκείας, που περικλείει μέσα της όλα τα αναγεννητικά στοιχεία".
Επίσης, λαχταρούσε να γνωρίσουν οι σκλαβωμένοι αδελφοί του, τούς θησαυρούς της Ορθοδοξίας και να μορφωθούν χριστιανικά. Γι’ αυτό τόνιζε·
"Από το σχολείο μανθάνομεν τι είναι Θεός, τι είναι Αγία Τριάς, τι είναι άγγελοι, δαίμονες, παράδεισος, κόλασις, αρετή, κακία· τι είναι ψυχή, σώμα. Ανοίγουν τα όμματα των ευσεβών και ορθοδόξων χριστιανών να μανθάνουν τα Μυστήρια. Διότι χωρίς το σχολείο περιπατούμεν εις το σκότος".
Εκτός από τη μόρφωση των παιδιών, ο Άγιος Κοσμάς φρόντισε και για το βάπτισμα όλων των παιδιών.
Έδινε σ’ αυτό πάρα πολλή σημασία, διότι γνώριζε καλώς ότι το βάπτισμα και μάλιστα το ορθόν βάπτισμα είναι απαραίτητη προϋπόθεση δια την σωτηρία μας. Αφού ὀπως λέγει και ο Άγιος Ιωάννης Σαβαϊτης:
"Άνευ βαπτίσματος ουκ έστι της αγαθής ελπίδος επιτυχείν (=σωθήναι) καν πάντων των ευσεβών ευσεβέστερος τις γέγοναι".
Χάρις στις προσπάθειές του λοιπόν εσκόρπισε στη χώρα μας πάνω από 4.000 κολυμβήθρες, βαπτίζοντας δεκάδες παιδιά και προτρέποντας τούς γονείς να μην αμελούν να βαπτίζουν τα παιδιά τους·
"Καλύτερα, αδελφέ μου, να θανατώσεις εκατό ανθρώπους, παρά να αφήσεις ένα παιδί αβάπτιστον να αποθάνη. Γιατί αβάπτιστος και ανεξομολόγητος άνθρωπος είναι αδύνατο να σωθεί".
Βλέποντας δε την αμάθεια και αδιαφορία των κληρικών όχι μόνον δια το βάπτισμα, αλλά και δια τον τύπον του βαπτίσματος που έχει ορίσει η Εκκλησία μας ( βάπτισμα και βύθισμα μέσα εις το νερό με τρεις καταδύσεις και τρεις αναδύσεις) έλεγε επίμονα και αυστηρά εις τούς ιερείς·
"Να βαπτίζετε η αγιωσύνη σας σύμφωνα με την γνώμη και τον σκοπόν της Αγίας ημών Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας. Να τα βουτάτε (τα παιδιά) μέσα εις την κολυμβήθραν· να έχετε μέσα πολύ νερό και να κάμνετε τρεις αναδύσεις και τρεις καταδύσεις λέγοντας τα ονόματα της Αγίας Τριάδος".
Για την γυναίκα Ελληνίδα που τόσο τον απασχόλησε επειδή τότε ήταν στην απόλυτη εξουσία του κυρίαρχου άνδρα της, και προορισμός της ήταν να δουλεύει σαν σκλάβα του, η δε θέσις της ήταν πραγματικά οικτρά η εθεωρείτο κατώτερο πλάσμα, αφήνει ο Άγιος Κοσμάς να πέφτουν από το στόμα του πραγματικά μαργαριτάρια από τον αστείρευτο θησαυρό του Ευαγγελίου:
"Πρέπει, ω άνδρα, να μη μεταχειρίζεσαι την γυναίκα σου σαν σκλάβα, γιατί πλάσμα του Θεού είναι κι’ εκείνη. Έχετε μίαν πίστη, ένα βάπτισμα και γι’ αυτήν σταυρώθηκε ο Χριστός, όπως και για σένα. Δεν την έχει ο Θεός κατώτερή σου. Δεν την έπλασε ούτε από την κεφαλή σου δια να είναι ανώτερή σου, ούτε από τα πόδια σου δια να είναι κατώτερή σου, αλλά απ’ την πλευράν σου. Και μάλιστα από την αριστερή πλευρά, που είναι η καρδιά σου, για να σε διδάξει ότι πρέπει να την αγαπάς και όχι να την περιφρονείς".
Στις “Διδαχές” του αποκαλύπτεται ο πατριωτισμός του, η φλογερή αγάπη του για την Ελευθερία, ο ασίγαστος πόθος του για την εθνική αποκατάσταση.
Γι’ αυτόν δύο πράγματα ήταν τα πιο πολύτιμα και χρήσιμα, που χωρίς αυτά ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει. Και τα δύο αυτά ήταν η ΨΥΧΗ και ο ΧΡΙΣΤΟΣ.
Ας τον ακούσουμε να διδάσκει:
"Τούτο σας λέγω και σας παραγγέλω, καν ο ουρανός να κατέβει κάτω, καν η γη να ανέβει επάνω, και όλος ο κόσμος να χαλάση, σήμερον αύριον, να μη σας μέλλει τι έχει να κάμη ο Θεός. Το κορμί σας, ας το καύσουν, ας το τηγανίσουν, τα πράγματά σας, ας τα πάρουν, μη σας μέλλη. Δώσατέ τα δεν είναι ιδικά σας. Ψυχή και Χριστός σας χρειάζονται. Αυτά τα δύο όλος ο κόσμος να πέσει δεν ημπορεί να σας τα πάρη εκτός και τα δώσετε με το θέλημά σας. Αυτά τα δύο να τα φυλάττετε να μην τα χάσετε".
Για να καταλάβουμε ότι ο Άγιος Κοσμάς ήτο αληθινός προφήτης αναφέρουμε από τις 122 και πλέον προφητείες του ενδεικτικά ορισμένες:
Στα Τσαραπλανά της Ηπείρου είχε πη:
"Τα βάσανα είναι ακόμη πολλά. Θυμηθείτε τα λόγια μου· προσεύχεσθε, ενεργείτε και υπομένετε στερεά. Έως όταν να κλείσει αυτή η πληγή του πλατάνου, το χωριό σας θα ’ναι σκλαβωμένο και δυστυχισμένο".
Να και μια άλλη προφητεία χωρίς σχόλια:
"Θα έρθη καιρός που οι Ρωμιοί θα τρώγονται αναμεταξύ τους. Εγώ συστήνω ομόνοιαν και αγάπην".
Και δύο άλλες πολύ επίκαιρες:
"Θάρθη καιρός που δεν θα υπάρχει αυτή η αρμονία που είναι σήμερα μεταξύ λαού και κλήρου", και "Το κακό θάρθη από τούς διαβασμένους".
Για τον Αλή Πασά είχε πη:
"Θα γίνεις μεγάλος άνθρωπος, θα κυριεύσεις όλη την Αρβανιτιά, θα υποτάξεις την Πρέβεζα, την Πράγα, το Σούλι, το Δελβίνο, το Γαρδίκι και αυτό το τάχτι του Κούρτ Πασά. Θα αφήσεις μεγάλο όνομα στην οικουμένη. Και στην Πολη θα πας... με κόκκινα γένεια".
Πράγματι όλα όσα προφήτευσε έγιναν. Στο τέλος στην Πόλη στάλθηκε ματωμένο το κομμένο κεφάλι του.
Είχε προφητεύσει τα αυτοκίνητα:
"Θα βγουν πράγματα από τα σχολεία που ο νους σας δε φαντάζεται. Θα δήτε στον κάμπο αμάξι χωρίς άλογα να τρέχει γρηγορότερα, από τον λαγό".
Είχε προφητεύσει τα τηλέφωνα:
"Θάρθη καιρός που οι άνθρωποι θα ομιλούν από ένα μακρινό μέρος σε άλλο σαν νάναι σε πλαγινά δωμάτια π.χ. από την Πολη στη Ρωσία".
Είχε προφητεύσει τα αεροπλάνα:
"Θα δήτε να πετάνε άνθρωποι στον ουρανό σαν μαυροπούλια και να ρίχνουν φωτιά στον κόσμο. Όσοι θα ζουν τότε θα τρέξουν στα μνήματα και θα φωνάζουν. Εβγάτε σεις οι πεθαμένοι να μπούμε εμείς οι ζωντανοί".
Για τον αρχιαιρεσιάρχη και αντίχριστο δε πάπα τον σφαγέα του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας που είχε το θράσος πρόσφατα να έλθει εις την Ελλάδα, μας λέγει:
"Ο αντίχριστος ο ένας είναι ο πάπας και ο έτερος είναι αυτός που είναι στο κεφάλι μας. Χωρίς να είπω το όνομά του, το καταλαβαίνετε"·
Και συνεχίζει: "Τον Πάπα να καταράσθε, διότι αυτός θα είναι η αιτία".
Ποια αιτία; η αιτία των κακών, πολλών κακών εις τον κόσμον.
Θα χρειαζόταν τόμος ολόκληρος και τόννοι χάρτου και μελάνης για να αναπτύξει κανείς το τιτάνειο έργο του Αγίου Κοσμά και την θρυλική προσωπικότητά του. Δίκαια χαρακτηρίστηκε “ο μεγαλύτερος μετά την άλωση Ελληνας και Πατέρας του νεοελληνικού έθνους”.
Εμείς θα τον χαρακτηρίσουμε πρότυπο του νεοελληνικού ήθους, πατέρα της εθνικής μας ενότητας και ενσαρκωτή του αυθεντικού ελληνοχριστιανικού ιδεώδους:
"Είναι ο ηρωϊκώτερος των Αγίων και ο αγιώτερος των Ηρώων".
"Το ύφος του δυνατό, οι ιδέες απλές κι’ υψηλές κι’ η στάση του ταπεινή, σεμνή κι’ υπέροχη. Η εντύπωση που προκαλούσε η γλώσσα του, ήταν καταπληκτική. Κατακτούσε και γοήτευε" (Φάνη Μιχαλόπουλου. Κοσμάς ο Αιτωλός).
Χειρόγραφος επιστολή του Αγίου Κοσμά
Αυτόν τον μεγάλο εθνεγέρτη ο λαός μας, τώρα άρχισε να γνωρίζει. Και οι πνευματικοί του ηγέτες, μόλις τώρα άρχισαν να καταπιάνονται με αυτόν, αναλύοντας τις περίφημες "Διδαχές" του, τις προφητείες του, τα θαύματά του και την πίστη του στην ανάσταση του Γενους μας.
Σπάνια, ανθρώπινη προσωπικότητα συγκέντρωσε στον εαυτό της τόσα χαρίσματα, και τόσες ιδιότητες, όσες ο άγιος Κοσμάς.
Φύση πλούσια, προικισμένη από τον Θεό με οξυδέρκεια και ευφυΐα, ο Διδαχος αυτός του Γένους, προσθέτοντας στα φυσικά του χαρίσματα, τα επίκτητα, που με κόπο και αγώνες κατώρθωσε να αποκτήσει, έδωσε τον εαυτόν του ολόκληρο στην υπηρεσία του Θεού και στη διακονία του ανθρώπου.
Από τις "Διδαχές" του αποδεικνύεται βαθύς γνώστης των ανθρωπίνων προβλημάτων της εποχής του, ψυχολόγος άριστος και δεξιός οδηγός ψυχών. Ξέρει σε ποιούς απευθύνεται, γι’ αυτό και κάθε φορά ο λόγος του παραλλάσει. Όντως ο Πατροκοσμάς αναδεικνύεται κληρικός με γνήσιο εκκλησιαστικό φρόνημα.
Ο δεύτερος βαθμός του κηρύγματός του, είναι εθνικός.
Μετά την ηθική αναγέννηση και ταυτόχρονα μ’ αυτήν καλλιεργεί τον Εθνισμό, τα Γράμματα, την Παιδεία. Είναι ακαταπόνητος και ακατάβλητος. Όπου σταθεί ανοίγει σχολεία. Σε 247 ανέρχονται τα σχολεία που ίδρυσε και μέσα σ’ αυτά εδιδάσκοντο τα ελληνόπουλα ανάγνωση και γραφή. Άλλα 1100 κατώτερα, άρχισαν να λειτουργούν.
Τοσο ήταν το ενδιαφέρον του για τα σχολεία, όπου χαρακτηριστικά έλεγε:
"Καλύτερα αδελφέ μου, να έχεις ελληνικό σχολείο στην χώρα σου, παρά να έχεις βρύσες και ποτάμια, διότι οι βρύσες ποτίζουν το σώμα, τα δε σχολεία ποτίζουν την ψυχή. Και ωσάν μάθεις το παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται άνθρωπος· το σχολείο ανοίγει τας Εκκλησίας, όλα τα παιδιά να μανθάνουν ολίγα έστω, αλλά γερά γράμματα, ποτισμένα με το πνεύμα της Χριστιανικής θρησκείας, που περικλείει μέσα της όλα τα αναγεννητικά στοιχεία".
Επίσης, λαχταρούσε να γνωρίσουν οι σκλαβωμένοι αδελφοί του, τούς θησαυρούς της Ορθοδοξίας και να μορφωθούν χριστιανικά. Γι’ αυτό τόνιζε·
"Από το σχολείο μανθάνομεν τι είναι Θεός, τι είναι Αγία Τριάς, τι είναι άγγελοι, δαίμονες, παράδεισος, κόλασις, αρετή, κακία· τι είναι ψυχή, σώμα. Ανοίγουν τα όμματα των ευσεβών και ορθοδόξων χριστιανών να μανθάνουν τα Μυστήρια. Διότι χωρίς το σχολείο περιπατούμεν εις το σκότος".
Εκτός από τη μόρφωση των παιδιών, ο Άγιος Κοσμάς φρόντισε και για το βάπτισμα όλων των παιδιών.
Έδινε σ’ αυτό πάρα πολλή σημασία, διότι γνώριζε καλώς ότι το βάπτισμα και μάλιστα το ορθόν βάπτισμα είναι απαραίτητη προϋπόθεση δια την σωτηρία μας. Αφού ὀπως λέγει και ο Άγιος Ιωάννης Σαβαϊτης:
"Άνευ βαπτίσματος ουκ έστι της αγαθής ελπίδος επιτυχείν (=σωθήναι) καν πάντων των ευσεβών ευσεβέστερος τις γέγοναι".
Χάρις στις προσπάθειές του λοιπόν εσκόρπισε στη χώρα μας πάνω από 4.000 κολυμβήθρες, βαπτίζοντας δεκάδες παιδιά και προτρέποντας τούς γονείς να μην αμελούν να βαπτίζουν τα παιδιά τους·
"Καλύτερα, αδελφέ μου, να θανατώσεις εκατό ανθρώπους, παρά να αφήσεις ένα παιδί αβάπτιστον να αποθάνη. Γιατί αβάπτιστος και ανεξομολόγητος άνθρωπος είναι αδύνατο να σωθεί".
Βλέποντας δε την αμάθεια και αδιαφορία των κληρικών όχι μόνον δια το βάπτισμα, αλλά και δια τον τύπον του βαπτίσματος που έχει ορίσει η Εκκλησία μας ( βάπτισμα και βύθισμα μέσα εις το νερό με τρεις καταδύσεις και τρεις αναδύσεις) έλεγε επίμονα και αυστηρά εις τούς ιερείς·
"Να βαπτίζετε η αγιωσύνη σας σύμφωνα με την γνώμη και τον σκοπόν της Αγίας ημών Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας. Να τα βουτάτε (τα παιδιά) μέσα εις την κολυμβήθραν· να έχετε μέσα πολύ νερό και να κάμνετε τρεις αναδύσεις και τρεις καταδύσεις λέγοντας τα ονόματα της Αγίας Τριάδος".
Για την γυναίκα Ελληνίδα που τόσο τον απασχόλησε επειδή τότε ήταν στην απόλυτη εξουσία του κυρίαρχου άνδρα της, και προορισμός της ήταν να δουλεύει σαν σκλάβα του, η δε θέσις της ήταν πραγματικά οικτρά η εθεωρείτο κατώτερο πλάσμα, αφήνει ο Άγιος Κοσμάς να πέφτουν από το στόμα του πραγματικά μαργαριτάρια από τον αστείρευτο θησαυρό του Ευαγγελίου:
"Πρέπει, ω άνδρα, να μη μεταχειρίζεσαι την γυναίκα σου σαν σκλάβα, γιατί πλάσμα του Θεού είναι κι’ εκείνη. Έχετε μίαν πίστη, ένα βάπτισμα και γι’ αυτήν σταυρώθηκε ο Χριστός, όπως και για σένα. Δεν την έχει ο Θεός κατώτερή σου. Δεν την έπλασε ούτε από την κεφαλή σου δια να είναι ανώτερή σου, ούτε από τα πόδια σου δια να είναι κατώτερή σου, αλλά απ’ την πλευράν σου. Και μάλιστα από την αριστερή πλευρά, που είναι η καρδιά σου, για να σε διδάξει ότι πρέπει να την αγαπάς και όχι να την περιφρονείς".
Στις “Διδαχές” του αποκαλύπτεται ο πατριωτισμός του, η φλογερή αγάπη του για την Ελευθερία, ο ασίγαστος πόθος του για την εθνική αποκατάσταση.
Γι’ αυτόν δύο πράγματα ήταν τα πιο πολύτιμα και χρήσιμα, που χωρίς αυτά ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει. Και τα δύο αυτά ήταν η ΨΥΧΗ και ο ΧΡΙΣΤΟΣ.
Ας τον ακούσουμε να διδάσκει:
"Τούτο σας λέγω και σας παραγγέλω, καν ο ουρανός να κατέβει κάτω, καν η γη να ανέβει επάνω, και όλος ο κόσμος να χαλάση, σήμερον αύριον, να μη σας μέλλει τι έχει να κάμη ο Θεός. Το κορμί σας, ας το καύσουν, ας το τηγανίσουν, τα πράγματά σας, ας τα πάρουν, μη σας μέλλη. Δώσατέ τα δεν είναι ιδικά σας. Ψυχή και Χριστός σας χρειάζονται. Αυτά τα δύο όλος ο κόσμος να πέσει δεν ημπορεί να σας τα πάρη εκτός και τα δώσετε με το θέλημά σας. Αυτά τα δύο να τα φυλάττετε να μην τα χάσετε".
Για να καταλάβουμε ότι ο Άγιος Κοσμάς ήτο αληθινός προφήτης αναφέρουμε από τις 122 και πλέον προφητείες του ενδεικτικά ορισμένες:
Στα Τσαραπλανά της Ηπείρου είχε πη:
"Τα βάσανα είναι ακόμη πολλά. Θυμηθείτε τα λόγια μου· προσεύχεσθε, ενεργείτε και υπομένετε στερεά. Έως όταν να κλείσει αυτή η πληγή του πλατάνου, το χωριό σας θα ’ναι σκλαβωμένο και δυστυχισμένο".
Να και μια άλλη προφητεία χωρίς σχόλια:
"Θα έρθη καιρός που οι Ρωμιοί θα τρώγονται αναμεταξύ τους. Εγώ συστήνω ομόνοιαν και αγάπην".
Και δύο άλλες πολύ επίκαιρες:
"Θάρθη καιρός που δεν θα υπάρχει αυτή η αρμονία που είναι σήμερα μεταξύ λαού και κλήρου", και "Το κακό θάρθη από τούς διαβασμένους".
Για τον Αλή Πασά είχε πη:
"Θα γίνεις μεγάλος άνθρωπος, θα κυριεύσεις όλη την Αρβανιτιά, θα υποτάξεις την Πρέβεζα, την Πράγα, το Σούλι, το Δελβίνο, το Γαρδίκι και αυτό το τάχτι του Κούρτ Πασά. Θα αφήσεις μεγάλο όνομα στην οικουμένη. Και στην Πολη θα πας... με κόκκινα γένεια".
Πράγματι όλα όσα προφήτευσε έγιναν. Στο τέλος στην Πόλη στάλθηκε ματωμένο το κομμένο κεφάλι του.
Είχε προφητεύσει τα αυτοκίνητα:
"Θα βγουν πράγματα από τα σχολεία που ο νους σας δε φαντάζεται. Θα δήτε στον κάμπο αμάξι χωρίς άλογα να τρέχει γρηγορότερα, από τον λαγό".
Είχε προφητεύσει τα τηλέφωνα:
"Θάρθη καιρός που οι άνθρωποι θα ομιλούν από ένα μακρινό μέρος σε άλλο σαν νάναι σε πλαγινά δωμάτια π.χ. από την Πολη στη Ρωσία".
Είχε προφητεύσει τα αεροπλάνα:
"Θα δήτε να πετάνε άνθρωποι στον ουρανό σαν μαυροπούλια και να ρίχνουν φωτιά στον κόσμο. Όσοι θα ζουν τότε θα τρέξουν στα μνήματα και θα φωνάζουν. Εβγάτε σεις οι πεθαμένοι να μπούμε εμείς οι ζωντανοί".
Για τον αρχιαιρεσιάρχη και αντίχριστο δε πάπα τον σφαγέα του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας που είχε το θράσος πρόσφατα να έλθει εις την Ελλάδα, μας λέγει:
"Ο αντίχριστος ο ένας είναι ο πάπας και ο έτερος είναι αυτός που είναι στο κεφάλι μας. Χωρίς να είπω το όνομά του, το καταλαβαίνετε"·
Και συνεχίζει: "Τον Πάπα να καταράσθε, διότι αυτός θα είναι η αιτία".
Ποια αιτία; η αιτία των κακών, πολλών κακών εις τον κόσμον.
Θα χρειαζόταν τόμος ολόκληρος και τόννοι χάρτου και μελάνης για να αναπτύξει κανείς το τιτάνειο έργο του Αγίου Κοσμά και την θρυλική προσωπικότητά του. Δίκαια χαρακτηρίστηκε “ο μεγαλύτερος μετά την άλωση Ελληνας και Πατέρας του νεοελληνικού έθνους”.
Εμείς θα τον χαρακτηρίσουμε πρότυπο του νεοελληνικού ήθους, πατέρα της εθνικής μας ενότητας και ενσαρκωτή του αυθεντικού ελληνοχριστιανικού ιδεώδους:
"Είναι ο ηρωϊκώτερος των Αγίων και ο αγιώτερος των Ηρώων".
